کورتیزول یا هورمون استرس

کورتیزول یک  هورمون کورتیکوئید است که توسط ناحیه فاسیکوله و ناحیه مشبکِ قشرِ غدّه های آدرنال ترشح می شوددر فعالیت های زیر دخالت دارد:

ـ تنظیم فشار خون
ـ سوخت و ساز مناسب قند
ـ آزادسازی انسولین برای حفظ سطح قند خون
ـ سیستم دفاعی بدن
ـ واکنش تحریکی و التهابی
 کورتیزول به طور طبیعی صبح ها در بالاترین سطح و شب ها در پائین ترین سطح، در بدن وجود دارد. با وجودی که استرس تنها دلیل ترشح کورتیزول به جریان خون نیست امّا به دلیل آن که ترشح کورتیزول در جریان واکنش بدن به استرس، در سطح بالایی صورت   می گیرد و نیز به دلیل آن که کورتیزول مسئول چند تغییر مربوط به استرس در بدن است به آن «هورمون استرس» گفته می شود.
کمی افزایش کورتیزول در بدن، تأثیرات مثبتی به دنبال دارد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
ـ افزایش سریع انرژی به منظور مقابله بدن
ـ افزایش فعالیت های حافظه
ـ بالا رفتن ناگهانی توان دفاعی بدن ـ حس کمتر نسبت به درد
ـ کمک به حفظ تعادل حیاتی در بدن
با وجودی که کورتیزول، بخش مهم و مفیدی از واکنش بدن به استرس است، امّا نکته مهم این است که واکنش آرامشی بدن نیز باید فعّال گردد تا کارکرد بدن بتواند به حالت طبیعی و عادی باز گردد. متأسفانه در محیط پراسترس کنونی ما، واکنش بدن به استرس آنقدر زیاد فعّال می گردد که غالباً فرصت لازم برای بازگشت به حالت طبیعی و عادی به دست نمی آید و بدین خاطر است که استرس ها تبدیل به «استرس مزمن» می گردند.
نشان داده شده است که وجود سطح بالا و طولانی کورتیزول در جریان خون (آنچنان که در استرس مزمن پیش می آید) دارای تأثیرات منفی است، مانند:
ـ اختلال در عملکردِ شناختی
ـ اختلال در عملکرد تیروئید
ـ عدم تعادل میزان قند خون
ـ کاهش تراکم استخوان
ـ کاهش بافت عضلات
ـ افزایش فشار خون
ـ تضعیف سیستم دفاعی و واکنش های تحریکی بدن
- افزایش چربی های شکمی که نسبت به تراکم چربی در سایر قسمت های بدن، بیشتر مشکل زاست.

برخی مشکلات سلامتی مربوط به افزایش چربی های شکمی عبارتند از: حملات قلبی،   ایجاد سطح بالای کلسترول «بد» ( LDL ) و سطح پائین کلسترول «خوب» ( HDL ) که خود به مشکلات سلامتی دیگری می انجامد.

اثر اصلی کورتیزول هنگامیکه گلوکز مورد احتیاج نباشد، افزایش ذخیره گلیکوژن در کبد و به مقدار کمتر در عضلات و قلب است. ولی در شرایط بی غذایی موجب می شود که بافتهای مهم بدن گلوکز کافی دریافت کنند، اگر فردی از خوردن غذا خودداری کند پس از مدتی ذخیره گلوکز تمام می شود، در صورتیکه وجود گلوکز برای فعالیت مغز ضروری است. در چنین شرایطی کورتیزول از طرق مختلفی قند خون را افزایش می دهد.

تغییرات میزان کورتیزول سبب تغییراتی در آستانه حس ها ، حافظه ، هوش و تمرکز مغزی می شود. این اثرات در کمبود کورتیزول بصورت افسردگی ، خمودگی و ندرتا روان پریشی و نیز تغییراتی در حس های شنوایی، چشایی و بویایی می گردد.این تغییرات احتمالا از طریق کاهش جریان خون مغزی و اثر بر هدایت جریان های عصبی و تحریک پذیری سلول های عصبی ایجاد می شوند.

کورتیزول از طریق کاهش نفوذپذیری مویرگ ها از نشت پلاسما بداخل بافت ها جلوگیری کرده و سبب کاهش التهاب و التیام سریعتر زخم ها می گردد

همچنین کورتیزول در متابولیسم مواد پروتئینی و چربیها، در حفظ فشار خون طبیعی ، مقاومت عضلات، افزایش اسید معده ، در تکامل رشد ریه در جنین، جذب آب و سدیم در کلیه ها ، کاهش لنفوسیت های خون و در بعضی از حیوانات در شروع و ادامه زایمان نقش موثری ایفا می نماید.

برای نگهداری کورتیزول در سطحی مناسب و تحت کنترل، باید واکنش های آرامشی بدن پس از هر واکنش به استرس، فعّال گردد. شما می توانید یاد بگیرید که چگونه با استفاده از روش های مختلف مدیریت استرس به بدن خود آرامش ببخشید و نیز می توانید به منظور کاهش استرس های محیطی، سبک زندگی خود را تغییر دهید.

بسیاری از افراد، روش های زیر را برای آرامش یافتن و حفظ سطح مناسب کورتیزول بدن، مناسب و کمک کننده یافته اند:
ـ تصویرسازی ذهنی
ـ نوشتن خاطرات روزانه
ـ خود هیپنوتیزم
ـ ورزش
ـ یوگا
ـ گوش دادن به موسیقی
ـ تمرین تنفس
ـ مدیتیشن
میزان ترشح کورتیزول در افراد مختلف متفاوت است. انسان ها به طور بیولوژیکی واکنش های متفاوتی به استرس نشان می دهند. ممکن است یک نفر در یک موقعیت مشابه نسبت به یک فرد دیگر، سطح بیشتری از کورتیزول ترشح می کند. مطالعات نشان داده اند که افرادی که در واکنش به استرس، سطح بیشتری کورتیزول ترشح می کنند، تمایل به خوردن غذای بیشتر دارند که این خود باعث چاقی و مشکلات پس از آن می شود.